Jezioro Długie w Olsztynie od połowy lat 50. XX wieku, było odbiornikiem ścieków opadowych i bytowo – gospodarczych (od 350 do 400 m³ d^-1). Ścieki pochodziły z dzielnicy mieszkaniowej położonej na zachodnim brzegu jeziora. Przez 20 lat wprowadzono do zbiornika 1,5 raza więcej nieoczyszczonych ścieków niż wynosi jego objętość (1 414 800 m³), co doprowadziło do jego całkowitej degradacji. Pod koniec lat 70. XX wieku jezioro było jednym z najbardziej zanieczyszczonych zbiorników w Polsce. Odcięcie dopływu ścieków w 1976 roku spowodowało jedynie przejście Jeziora Długiego ze stadium saprotrofii do hypertrofii. Wyraźna poprawa jakości wody była możliwa tylko po zastosowaniu odpowiednich technik rekultywacyjnych. Zespół naukowców pod kierunkiem Prof. Heleny Gawrońskiej i Prof. Konstantego Lossowa z Katedry Inżynierii Ochrony Wód, Wydziału Nauk o Środowisku opracował i wdrożył działania zmierzające do odnowy Jeziora Długiego. Pierwszą metodą rekultywacji zastosowaną na Jeziorze Długim było sztuczne napowietrzanie z destratyfikacją termiczną. Zabieg ten prowadzono ponad 10 lat (1987 – 2000). Po wyczerpaniu możliwości poprawy jakości wody w jeziorze drogą sztucznego napowietrzania, ze względu na małą pojemność sorpcyjną osadów dennych, zdecydowano się zastosować metodę inaktywacji fosforu przy użyciu koagulantu nowej generacji - PAX 18. Zabieg prowadzono w trzech etapach: wiosną 2001 roku, jesienią 2002 roku i jesienią 2003 roku. Kompilacja obu metod rekultywacji zakończyła się sukcesem. Jezioro Długie w Olsztynie jest jednym z niewielu zbiorników na świecie, w którym uzyskano radykalną, długotrwałą poprawę jakości wody (rys. 1).



Rys. 1. Jezioro Długie przed i po rekultywacji (fotografie J. Waluga).

Parametry chemiczne (koncentracje nutrientów) wskazują na mezotroficzny charakter wód jeziora. Aktualne badania wykazały, że w zbiorniku wykształciły się stabilne warunki środowiskowe. Obecnie (badania z maja 2016 r.) przezroczystość wody przekracza 7 metrów (rys. 2.), a występowanie najwyższej koncentracji tlenu stwierdzono w warstwie metalimnionu (rys. 3.) – czego dotąd w tym zbiorniku nie notowano.


Rys. 2. Zmiany przezroczystości wód Jeziora Długiego w wybranych latach badawczych

Metalimniczne maksimum tlenowe występujące w okresie stagnacji letniej to ciekawe, choć rzadko już spotykane w polskich jeziorach zjawisko limnologiczne, które jest charakterystyczne dla jezior czystych, klasyfikowanych pomiędzy oligo- a mezotrofią. Bardzo dobrą kondycję ekosystemu Jeziora Długiego potwierdzają także badania hydrobiologiczne.


Rys. 3. Profil termiczno-tlenowy Jeziora Długiego w 2016 r.

Jezioro Długie jest ważnym obiektem rekreacyjnym w naszym mieście. Przywrócenie mu dobrego stanu wód jest nie tylko wielką satysfakcją dla naszego ośrodka akademickiego, ale również przesłaniem dla lokalnej społeczności i gości spoza regionu – wskazuje, że Olsztyn to miasto ekologiczne, dbające o uzyskane w darze od natury walory środowiska przyrodniczego.

Jolanta Grochowska, Michał Łopata, Renata Brzozowska,
Katedra Inżynierii Ochrony Wód