Z czym Ci się kojarzy zawód rybaka? – zapytałem maturzystę zastanawiającego się nad wyborem kierunku studiów z zakresu nauk biologicznych bądź rolniczych. Pytanie to zadałem próbując zachęcić kandydata do studiowania RYBACTWA na Wydziale Nauk o Środowisku Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie.

- No, rybak kojarzy mi się z ciąganiem sieci w wodzie i chłodzie, ewentualnie z połowami krabów prezentowanym w kanale „Discovery Channel”.

- Mam rozumieć, że mówisz o programie „Najniebezpieczniejszy zawód świata”, gdzie grupa twardzieli walczy o życie i niezłe pieniądze?

- No mniej więcej. Ale nie tylko. Na Mazurach czasami widzę rybaków pływających w starych, kopcących kutrach ciągnących sieci. Generalnie słabo to wygląda i nie widzę się na kutrze, wyławiającego resztki ryb z jezior. Zwłaszcza po studiach! Poza tym, Ci ludzie nie wyglądają na takich, co to zarabiają dużo pieniędzy, więc raczej mało to przyszłościowe.

Taka opinia, choć wcale nie odosobniona, jest bardzo daleka od prawdy. Bo czy rybak to naprawdę osoba jedynie łowiąca ryby? Czy jest to rzeczywiście zawód, któremu obecnie należy się miejsce w skansenie, tuż obok młynarza czy kowala?

Zdecydowanie NIE!!
Tak jak zawód młynarza czy kowala, tak i zawód rybaka mocno ewoluował przez ostatnie dekady, dostosowując się do zmieniającej się rzeczywistości i wymagań jakie niesie za sobą postęp cywilizacyjny oraz oczekiwania współczesnego społeczeństwa. Kim zatem tak naprawdę jest dziś rybak?

Rybak czyli „ichtiolog +”
Termin „rybak” czy raczej zawód rybaka, zwłaszcza w odniesieniu do absolwenta szkoły wyższej, praktycznie zawsze był swoistym uproszczeniem, a od ponad dwóch dekad utrzymywany jest raczej z przywiązania do długich i pięknych tradycji tego unikatowego zawodu. W dzisiejszych czasach termin „rybak” odnosi się bowiem nie tyle do osoby łowiącej ryby, ale raczej do wysoce wykwalifikowanego specjalisty zajmującego się rybami, któremu w świadomości społecznej bliższy jest termin „ichtiolog”. Niemniej zakres wykształcenia rybaka jest znacznie szerszy aniżeli ichtiologa, którego zdefiniować możemy ogólnie jako znawcę ryb i ich biologii. W takim razie co umie rybak kończąc studia wyższe na kierunku RYBACTWO Wydziału Nauk o Środowisku Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie? Otóż ów rybak, to specjalista posiadający wiedzę i umiejętności z zakresu dwóch głównych obszarów:

• zarządzania ekosystemami wodnymi i zrównoważonej eksploatacji ryb w wodach otwartych
• chowu i hodowli ryb czyli akwakultury.

Aktualnie śródlądowa gospodarka rybacka służy przede wszystkim wspomaganiu prawidłowego funkcjonowania ekosystemów wodnych oraz ograniczeniu negatywnych skutków ich powszechnego użytkowania rekreacyjnego. Natomiast silnie zakorzeniona w naszym społeczeństwie wizja rybaka eksploatującego zasoby ryb, to już dzisiaj zdecydowanie przeszłość.

Obecnie rybak to przede wszystkim HODOWCA RYB. Już od wielu lat to właśnie rybacy dostarczają nam wysokiej jakości świeże ryby, które bynajmniej nie zostały złowione nocą wśród trzcin i tataraku. Najlepszym przykładem jest tutaj pstrąg tęczowy, stanowiący obecnie produkt niemal tak powszechny jak drób czy wieprzowina, oferowany w wielu postaciach, dostępny praktycznie każdego dnia. Co więcej, dzisiaj hodowca ryb to już nie tylko producent karpia czy wspomnianego pstrąga. Współczesny świat, w którym ograniczenie wpływu produkcji żywności na środowisko naturalne jest priorytetem, wymusza stosowanie nowoczesnych i innowacyjnych rozwiązań, będących w przypadku hodowli ryb szczególnym wyzwaniem społecznym oraz technologicznym.

Akwakultura – nowoczesne źródło zdrowej żywności
Termin akwakultura oznacza chów i hodowlę organizmów wodnych, czyli wszelką ludzką interwencję w cykl życiowy zwierząt oraz roślin wodnych. Obecnie w krajach wysokorozwiniętych, coraz więcej uwagi poświęca się produkcji ryb w wysoko intensywnych systemach, które wbrew nielicznym opiniom, są najbardziej ekologiczną formą produkcji żywności pochodzenia zwierzęcego. Wynika to z faktu, iż ryby w tzw. zamkniętych obiegach wody (z ang. RAS – recirculating aquaculture systems) (Fot. 1, 2) muszą mieć zapewnione jak najlepsze warunki (bliskie idealnym). Dodatkowo poprzez możliwość stosowania najwyższych standardów profilaktyki, hodowle takie są praktycznie wolne od preparatów leczniczych (antybiotyków i hormonów). Współcześnie zainteresowanie produkcją ryb w systemach RAS obejmuje praktycznie wszystkie cenne z gospodarczego punktu widzenia gatunki ryb, w tym także łososia, którego pierwsza w Polsce farma działająca poza obszarem morskim, została założona w 2013 roku.

Taka technologia hodowli ryb jest niezwykle obiecująca, zarówno z perspektywy wysokich wymogów konsumenckich związanych z bezpieczeństwem żywności, jak również z powodu jej ekologicznych standardów produkcji. Wciąż jednak skrywa przed naukowcami oraz hodowcami wiele tajemnic i problemów. Ich odkrywanie i rozwiązywanie jest fascynującym wyzwaniem oraz swoistą przygodą, nieustannie motywującą do podejmowania nowych wyzwań. Niestety jednak, wciąż w Polsce i Europie brakuje specjalistów, którzy posiadają odpowiednią wiedzę oraz umiejętności aby to wyzwanie podjąć. W tym miejscu należy podkreślić, że studia na kierunku RYBACTWO Wydziału Nauk o Środowisku UWM w Olsztynie (Fig. 3) są właśnie tym pierwszym, najlepszym krokiem by zostać rybakiem-ichtiologiem tj. specjalistą, przed którym nowoczesne technologie stosowane w akwakulturze nie będą miały żadnych tajemnic.

Miejsce rybaka w społeczeństwie
Kim obecnie jest rybak-ichtiolog? Z pewnością nie jest to już wyłącznie osoba łowiąca ryby w pięknych okolicznościach przyrody. Rybak XXI wieku to wszechstronnie wykształcony specjalista z zakresu gospodarowania wodami otwartymi oraz, a może przede wszystkim, specjalista z zakresu nowoczesnych technologii produkcji zdrowej żywności czyli człowiek, który z troską i pro-ekologicznym podejściem dba o zasoby wód śródlądowych. To osoba zajmująca się intensywną produkcją ryb, najzdrowszego składnika w naszej diecie. To człowiek, który poprzez multidyscyplinarne podejście, wiedzę z zakresu technologii produkcji ryb oraz funkcjonowania ekosystemów wodnych zmienia oblicze rybactwa, zwiększając możliwości zintegrowanej i zrównoważonej produkcji rolnej. Wreszcie rybak-ichtiolog to człowiek, który w pewien sposób zmienia oblicze naszego codziennego życia, stojąc za postępem cywilizacyjnym bardzo ważnej gałęzi gospodarki, jakim jest produkcja żywności. Rybak XXI wieku to człowiek, który swoją codzienną pracą, innowacyjnym podejściem oraz pasją chce naprawdę zmieniać świat.

Tekst – dr inż. Daniel Żarski

Fotografie – prof. dr hab. Roman Kujawa